تفسیر تطبیقی روایی سوره قصص بر اساس اهم تفاسیر فریقین

الف) مرحوم عروسی حویزی برای گردآوری روایات تفسیری سوره قصص ، از 27 منبع بهره برده است و اکثر روایات این سوره از تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی ، سپس تفسیر مجمع البیان و در مرحل? بعد از کتاب اصول کافی می باشد. ب) از مجموع 136 روایت نقل شده ذیل این سوره در تفسیر نورالثقلین، تنها تعداد 17 روایت قول یا رأی تفسیری مفسران می باشد و سایر روایات از معصومان صادر گردیده است که از بین آنها روایات صادر شده از امام صادق(علیه السلام) نسبت به سایر معصومان، از فراوانی بیشتری برخوردار می باشد. در صورتیکه از مجموع 364 روایت نقل شده در الدرالمنثور تنها 31 روایت از قول معصومان نقل گردیده است و سایر روایات، اقوال صحابه و تابعان می باشد که از بین آنها بیشترین روایت از قول ابن عباس نقل گردیده است. ج) در فصل دوم این پژوهش پس از مقایسه روایات تفسیری نورالثقلین و الدرالمنثور به 22 مورد افتراق در روایات تفسیری دست یافتیم؛ 1- در روایات شیعه مراد از مستضعفان، در آیه پنجم بنی هاشم و اهل بیت شمرده شده اند. در حالی که در روایات اهل سنت، مراد از مستضعفان یوسف و فرزندانش و بنی اسرائیل، بر شمرده شده اند. 2- در روایات شیعه مفهوم امامت، در آیه پنجم به امامت بر امت اسلام تفسیر گشته است. اما در روایات اهل سنت، امامت به والی امر خویش گشتن و رهایی از بند بردگی و اسارت تفسیر گشته است. 3- در روایات شیعه مفهوم وراثت و تمکن در آیه پنجم، به مالک گشتن شرق و غرب عالم و صاحب حکومت شدن اهل بیت تفسیر گردیده است در حالی که در روایات اهل سنت، به مالک شدن زمینهای مصر و شام و اموال فرعونیان توسط بنی اسرائیل تفسیر شده است. 4- در روایات شیعه "فارغا" در آیه "وَ أَصْبَحَ فُوادُ أُمِّ مُوسی‏ فارِغاً" ، به "خالی شدن قلب مادر موسی(علیه السلام)، از ترس و اندوه" تفسیر گشته است. در حالی که در روایات اهل سنت آن، به "خالی شدن قلب مادر موسی(علیه السلام) از هر چیز، جز یاد موسی" تفسیر گردیده است. 5- در روایت شیعه، "أَشُدَّهُ "، در آیه"وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ اسْتَوی‏" که نیروی بدنی انسان به حد قوت و شدت می رسد، هجده سالگی دانسته شده است. اما در روایات اهل سنت، "33سالگی"و"18تا30سالگی" زمان رسیدن انسان به مرحله رشد شمرده شده است. 6- در روایت شیعه، "اسْتَوی" در آیه "وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ اسْتَوی‏" به روییدن موی در چهره تفسیر شده است. ولی در روایات اهل سنت، "40 سالگی"،"30تا40سالگی"و"روییدن محاسن صورت"، موارد رسیدن انسان به این مرحله دانسته شده است. 7- در روایات شیعه ذیل آیه " قالَ رَبِّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسی فَاغْفِرْ لِی" غفران به پوشاندن موسی از دشمن تفسیر شده است. و ساحت پیامبران از هرگونه ظلم و ستم منزه دانسته شده است، در حالی که در روایات اهل سنت، آیه به گونه ای تفسیر گشته است که عمل حضرت موسی(علیه السلام)، گناه محسوب گردیده است. 8- در روایات شیعه، گوینده جمله "قالَ یا مُوسی‏ أَ تُرِیدُ أَنْ تَقْتُلَنِی کَما قَتَلْتَ نَفْساً بالْأَمْس؛ آیا می‏خواهی مرا هم بکشی همان طور که دیروز یک نفر را کشتی" ، مرد بنی اسرائیلی یا قبطی، دانسته شده است. در حالی که در روایت اهل سنت، مرد بنی اسرائیلی دانسته شده است. 9- در روایات شیعه، مقدار مسافت مصر تا مدین سه روز راه نقل شده است. اما در روایات اهل سنت این فاصله 35 روز راه، و در برخی دیگر هشت شب راه دانسته شده است. 10- در روایات شیعه، شعیب(علیه السلام) به عنوان پدر دختران و میزبان موسی(علیه السلام) معرفی گردیده است. در حالی که روایات اهل سنت در این زمینه دچار اختلاف می باشد و افراد متعددی همچون؛ شعیب(علیه السلام)، رعاویل(پسر برادر شعیب)، یثرون(عالم مدین)، اثرون(پسر برادر شعیب) به عنوان میزبان موسی(علیه السلام)، معرفی گردیده اند. 11- روایات شیعه، دختر کوچکتر شعیب(علیه السلام) را همسر موسی(علیه السلام) دانسته است. اما روایات اهل سنت در این زمینه دچار اختلاف می باشد و در برخی دختر کوچکتر، و در برخی دیگر دختر بزرگتر، به عنوان همسر موسی(علیه السلام) معرفی گردیده است. 12- در روایات شیعه مدت اقامت موسی(علیه السلام) نزد شعیب(علیه السلام) 10 سال بیان شده است اما در روایات اهل سنت، نقل شده است که موسی(علیه السلام)، 10 سال نزد شعیب(علیه السلام) اقامت نمود و سپس 10 سال دیگر نیز به آن مدت اضافه کرد. 13- در روایات شیعه، قارون پسر خاله موسی(علیه السلام)معرفی گردیده است. اما در روایات اهل سنت، پسر عموی ایشان شمرده شده است. 14- در روایات شیعه ذیل آیه "تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَهُ نَجْعَلُها لِلَّذینَ لا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَ لا فَساداً " ، "فساد" به "دل بستن به آباد کردن دنیا" تفسیر شده است. و در روایات اهل سنت به " همراه بودن عمل با معصیت الهی" و "کسب اموال از راه نامشروع" تفسیر شده است. 15- در روایتی که از تفسیر قمی در مورد فرو رفتن قارون به زمین، نقل شده است آمده که موسی(علیه السلام) خودش نزد قارون آمد، و حکم زکات را به وی ابلاغ نمود، قارون او را استهزاء کرده و از خانه‏اش بیرون راند، موسی(علیه السلام) نزد پروردگارش از رفتار قارون شکوه کرد، خدا هم او را بروی مسلط ساخت و زمین به فرمان وی قارون و خانه‏اش را در خود فرو برد. اما در روایت نقل شده در الدرالمنثور آمده که آن زن را در مجلس قارون آوردند، تا به عنوان شکایت از موسی(علیه السلام) آن تهمت را پیش قارون بزند، ولی وقتی حضور بهم رسانید، نزد همه حضار شهادت داد به برائت موسی(علیه السلام) ، وموسی(علیه السلام) نزد خدا از قارون و رفقایش شکوه کرد، خدا هم او را بر قارون مسلط نمود. 16- در شأن نزول آیه 56 ، روایات اهل سنت بیانگر نزول آیه در مورد حضرت ابوطالب(علیه السلام)می باشد و اینکه ایشان بدون ایمان از دنیا رحلت فرموده است اما در روایات شیعه این مسأله نفی گشته است و بر ایمان حضرت ابوطالب(علیه السلام) تاکید شده است. 17- با توجه به قول تفسیری ذیل آیه 48، در تفسیر قمی "سحران تظاهرا" به "موسی و هارون" تفسیر شده است. اما در روایات اهل سنت، به "تورات و قرآن" یا " تورات و انجیل" یا " انجیل و قرآن" و طبق روایتی که قرائت صحیح را "ساحران تظاهرا " می دانست، به "موسی و هارون " یا " موسی و محمد " یا "تورات و قرآن" یا " محمد و عیسی " تفسیر شده است. 18- در روایات وارد شده ذیل آیه 54، در روایات شیعه "أُولئِکَ یُوْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَیْنِ بما صَبَرُوا" به اهل بیت تفسیر گشته است و اینکه خداوند بخاطر صبر ایشان بر تقیه دو اجر به آنها عطا می نماید. اما در روایات اهل سنت به سه گروه تفسیر شده است؛ الف) 10 نفر از اهل کتاب که ایمان آورده و مسلمان شدند ولی یهودیان آنها را آزار و اذیت نموده و می رنجانیدند و آنها بر آزار و شکنجه‏های یهودیان صبر کرده و گفتار ایشان را با دلیل و برهان رد می نمودند. ب) قومی از مشرکین که پس از ایمان به پیامبر مورد اذیت و آزار مشرکین قرار گرفتند. ج) مومنانی اهل حبشه که همراه جعفر بن ابی طالب (علیه السلام) خدمت پیامبر رسیدند. 19- -در روایات شیعه ذیل آیه 65، در مورد گیفیت پاسخگویی مردم به رسالت انبیا در دنیا، بیان شده است که این اتفاق (سوال) مربوط به عالم قبر، می باشد اما در روایات اهل سنت، این اتفاق مربوط به عالم قیامت دانسته شده است. 20- در روایات شیعه ذیل آیه 75، گواه و شاهد امت اسلام، امام معصوم دانسته شده است. اما در روایات اهل سنت، پیامبر و نبی هر امت، به عنوان گواه و شاهد آن معرفی شده اند. 21- در روایات شیعه ذیل آیه 88، "وجه خدا" به "دین الهی" و "اهل بیت و اطاعت از ایشان" تفسیر شده است. اما در روایات اهل سنت، به "اعمال صالحه و آنچه برای خدا انجام می گیرد" تفسیر شده است. 22- در روایات شیعه ذیل آیه 85، "معاد" به "رجعت پیامبر و اهل بیت ایشان" تفسیر شده است. و در روایات اهل سنت، منظور از "معاد"، "مکه" ، "بیت المقدس"، "جنت"، "مرگ"، "روزقیامت و زنده نمودن پیامبر در آن" و " آخرت" بر شمرده شده است. د) در فصل سوم که به شناسایی گونه های روایات تفسیری می پرداخت نتایج ذیل حاصل گردید؛ در تفسیر نورالثقلین از تعداد 136 روایت، تعداد 11 روایت از گون? سوره شناخت، 3 روایت گون? معنا شناخت، 96 روایت گون? تفسیری، یک روایت گون? تأویلی و 25 روایت گون? جری و تطبیق می باشد، و در تفسیر الدرالمنثور، از تعداد 364 روایت، تعداد 45 روایت از گون? سوره شناخت، 33 روایت گون? معنا شناخت، 286 روایت گون? تفسیری می باشد. پس از بررسی گونه های روایات تفسیری، مشخص گردید که بیشترین فراوانی روایات در هر دو تفسیر اختصاص به گون? تفسیری دارد که در این گونه، روایات به تبیین و توضیح آیات پرداخته اند. و در تفسیر نورالثقلین، بیشترین فراوانی روایت پس از گون? تفسیری، برای گون? جری و تطبیق می باشد در حالی که در تفسیر الدرالمنثور، پس از گون? تفسیری، بیشترین فراوانی روایت برای گون? سوره شناخت مشاهده می شود که در این گونه، روایات اهل سنت به بیان شأن نزول آیه ، بیان اختلاف قرائت واژگان و بیان مکی و مدنی بودن سوره و آیه پرداخته است. ه) در فصل چهارم که به آسیب شناسی روایات تفسیری معصومان می پرداخت نتایج ذیل حاصل گردید؛ 1-در بررسی اسناد روایات معصومان در تفسیر نورالثقلین، معلوم گردید که از مجموع 119 روایت نقل شده از معصومان، سند 24 روایت دچار آسیب ارسال گشته است و سند 16 روایت دامنگیر آسیب ضعف راوی گردیده و سند 43 روایت دچار سایر آسیبها شده است. همچنین مشخص گردید 28 روایت صحیح، 8 روایت موثق و سایر روایات با توجه به آسیبهای وارده ضعیف می باشند. 2- در بررسی اسناد روایات معصومان در تفسیر الدرالمنثور، مشخص گردید که از 31 روایت نقل گردیده از معصومان، سند 15 روایت دامنگیر آسیب ضعف راوی و سند هشت روایت دچار آسیب ارسال گردیده است و سایر روایات صحیح می باشند. 3- در بررسی آسیبهای اسناد روایات معصومان، در تفسیر نورالثقلین، بیشترین آسیب، آسیب ارسال، و در تفسیر الدرالمنثور بیشترین آسیب آسیب ضعف راوی می باشد که دامنگیر اسناد روایات گردیده است. و) در فصل پنجم که به اکتشاف آموزه های هدایتی در این سوره با توجه به آیات و روایات ذیل آن می پرداخت، نتایج ذیل بدست آمد. 1-این سوره شریفه مشتمل بر آموزه های اعتقادی، اخلاقی -تربیتی، فقهی، اجتماعی و سیاسی می باشد،که در این پژوهش تعداد 140 مورد از این آموزه ها استخراج گردیده است. 2-آموزه های اجتماعی این سوره دارای بیشترین فراوانی، و آموزه های فقهی دارای کمترین فراوانی هستند.